Wanneer iemand een zin formuleert, is er allerlei informatie waar de spreker vanuit gaat, maar die deze niet expliciet vermeldt. Bij de overgang van het mentale model van de spreker naar zijn letterlijke woorden laat deze bepaalde dingen weg, vaak in de veronderstelling dat zijn gesprekspartner deze informatie zelf invult.
Dat kan ook niet anders; als je alles van begin tot eind tot in detail zou uitleggen alsof de toehoorder helemaal niks weet, zou het nogal langdradig worden en onmogelijk efficiënt met elkaar te communiceren. Een zeker mate van weglating is dus nuttig. De communicatie kan er echter ook onder lijden, en in dat geval kan op een specifiek deel van het verhaal van de spreker doorgevraagd worden.
Soorten weglatingen
Bij de metamodel weglatingen (deletions) onderscheiden we Nominalisation, Lost performative, Deletion, Lack of referential index, Unspecified verb en Comparative deletion.
Nominalisation (nominalisatie)
Nominalisaties zijn werkwoorden die omgevormd werden tot een zelfstandig naamwoord. Van een dynamisch proces werd een ding, een statisch gegeven gecreëerd. Kenmerkend aan een nominalisatie is dat een werkwoord of bijvoeglijk naamwoord wordt omgezet in een zelfstandig naamwoord.
Nominalisaties zijn erg verspreid in ons taalgebruik. Dure woorden vallen vaak in deze categorie.
Voorbeelden van nominalisaties
Omzetting uit werkwoord:
- de toepasbaarheid (toepassen)
- het onderzoek (onderzoeken)
- de reactie (reageren)
- het zwemmen (zwemmen)
Omzetting uit bijvoeglijk naamwoord:
- de zorgeloosheid (zorgeloos)
- de moeilijkheid (moeilijk)
- de intensiteit (intens)
- de fout (fout)
Voorbeelden:
- ‘Het besluit is genomen.’
- ‘Dit bedrijf heeft leiderschap nodig.’
- ‘Wij geven onze klanten de nodige ondersteuning.’
- ‘Participatie is essentieel voor de werking van het overlegorgaan.’
Uitdaging van een nominalisatie
Als je wil achterhalen of iets een nominalisatie is kan je de kruiwagentest doen (ook een nominalisatie): als het niet in een kruiwagen kan, is het een nominalisatie. Leiderschap, liefde, aandacht, ondersteuning, participatie, bevrediging, … krijg je bijvoorbeeld niet in een kruiwagen, ze zijn niet tastbaar.
De standaardwijze om een nominalisatie uit te dagen, is door vragen te stellen die naar een gesprek over de handelingen leiden. We maken dus van het naamwoord terug een werkwoord: ‘Wat bedoel je precies met leiderschap?’ ‘Wat doet iemand die goed leiding geeft voor jou?’ ‘Hoe ondersteunen we onze klanten precies?’ ‘Hoe wil je dat de deelnemers aan het overlegorgaan participeren en (samen)werken?’
Voorbeelden:
- ‘De communicatie is slecht in dit bedrijf.’ Uitdaging: Hoe zouden we hier effectiever kunnen communiceren?
- ‘Onze relatie werkt verstikkend.’ Uitdaging: Hoe ziet jullie relatie er precies uit?
- ‘Ik kan de werklast niet meer aan.’ Uitdaging: Wat is het precies dat jij onder caseload verstaat?
Lost performative (weglaten oorspronkelijke bron of ‘eeuwige waarheden’)
De eeuwige waarheid, ook wel verloren performatief, verwijst naar een actie waarbij de persoon die hem uitvoerde niet nader wordt genoemd. Het is dus niet duidelijk wie iets gezegd of gedaan heeft, en toch wordt de uitspraak voor waar aangenomen.
Voorbeelden van lost performatives
- ‘De klant is koning.’
- ‘De baas heeft altijd gelijk.’
Uitdaging van een lost performative
De standaarduitdaging voor de eeuwige waarheid is naar de bron te vragen. ‘Wie heeft dat gezegd?’ ‘Wie beweert dat?’ ‘Waarop is dat gebaseerd?’
Voorbeelden:
- ‘Haar boek werd toegejuicht.’ Uitdaging: Toegejuicht door wie?
- ‘Biologische producten smaken beter.’ Uitdaging: Wie beweert dat?
- ‘Dit is de enige manier iets te bereiken in deze firma.’ Uitdaging: Hoe weet je dat?
Deletion (eenvoudige weglating)
Bij een weglating wordt informatie weggelaten die relevant is om de oorzaak te kennen. Intuïtief weet de gesprekspartner dat er nog meer informatie aanwezig moet zijn dan de spreker vertelt.
Voorbeelden van eenvoudige weglatingen
- ‘Er is een probleem.’
- ‘Het is gebeurd.’
Uitdaging van een eenvoudige weglating
Om de ontbrekende informatie te pakken te krijgen stellen we vragen zoals Wie?, Wat?, Waarover?, … Dus: Wie heeft er een probleem? Wat is het probleem? Waar is het probleem?
Deze overtreding wordt uitgedaagd door na te vragen wat weggelaten wordt. Dit kan met open vragen die beginnen met een vragend voornaamwoord. Hierbij moet waarom worden vermeden, omdat deze het eindresultaat betwist. Beter is het waardoor te gebruiken, dat de weg er naartoe wil weten en daardoor minder confronterend aankomt.
Voorbeelden:
- ‘Ik ben boos.’ Uitdaging: Op wie? of Waarover?
- ‘Zij heeft mij gekwetst.’ Uitdaging: Wat heeft zij precies gedaan
- ‘Ze zeggen dat ik in zaken moet gaan, maar ik weet niet of ik het vertrouwen heb.’ Uitdaging: Wie precies zegt dat je in zaken moet gaan?
- ‘Ik houd er niet van om naar de FC te gaan tijdens toernooien. We verliezen altijd en ik word er depri van.’ Uitdaging: Bedoel je met wij, dat jij deel uitmaakt van de FC?
Lack of referential index (ontbreken van een referentie)
Een specifieke weglating is de ontbrekende referentie die onvolledig of vaagverwijst naar het gebruik van het persoonlijk voornaamwoord, en de context is onbekend of wordt niet gemakkelijk begrepen op basis van de voorgaande zinnen. Bijvoorbeeld met het algemeen gebruik van zij, wij, je, e.d.
Voorbeelden van lack of referential index
De medewerkers zijn niet gemotiveerd om dit te doen. Ze zeggen dat ik mijn werk niet goed doe.
Uitdaging van een lack of referential index
Vraagstelling: Welke medewerkers? Over wie gaat het precies? Wat willen ze niet doen?
Unspecified verb (vaag of algemeen werkwoord)
Het gebruikte werkwoord is vaag of algemeen.
We kunnen vage zelfstandige naamwoorden en werkwoorden onderscheiden. Onder vage zelfstandige naamwoorden vallen bijvoorbeeld mensen, jeugd, Hagenezen, yuppen, enz. terwijl de spreker een mening heeft over zulke mensen. Bij vage werkwoorden is bijvoorbeeld te denken aan werkwoorden die voor meer uitleg vatbaar zijn of weinig gebruikt worden, zoals in spreektaal of jargon.
Voorbeelden van unspecified verbs
- ‘Engineering is dit probleem aan het analyseren’.
- ‘Ze zijn het aan het doen’.
Uitdaging van een unspecified verb
De standaardwijze om deze overtreding uit te dagen, is om door te vragen naar wat weggelaten wordt. Wat bedoel je precies met analyseren? Wat zijn ze precies aan het doen?
Voorbeelden:
- ‘Honden zijn gevaarlijk.’ Uitdaging: Aan welke honden denk je precies?
- ‘Nederlanders zijn goede zakenmensen.’ Uitdaging: Welke Nederlanders met name?
- ‘Ik heb even zin om tegen je aan te zeuren.’ Uitdaging: Wat bedoel je precies met zeuren?
- ‘Wil je ophouden met beugelen?’ Uitdaging: Welke betekenis geef jij aan beugelen?
Comparative deletion (weggelaten vergelijking)
Een deel van de vergelijking wordt weggelaten, het is niet duidelijk waarmee vergeleken wordt.
Voorbeelden van comparative deletion
Deze oplossing is goedkoper, beter, sneller,…
Uitdaging van een comparative deletion
We gaan dus expliciet vragen naar het ontbrekende deel van de vergelijking: goedkoper, beter, sneller dan wie of wat?